Zgodnie z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2013 roku, sygn. akt III CZP 104/1, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu ustanowione w budynku położonym na gruncie, do którego spółdzielni nie przysługuje własność albo użytkowanie wieczyste, stanowi ekspektatywę tego prawa; niedopuszczalne jest założenie księgi wieczystej w celu jej ujawnienia. W uzasadnieniu powyższej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że jeżeli spółdzielnia mieszkaniowa nie dysponuje własnością (współwłasnością) gruntu lub jego użytkowaniem wieczystym, to zarówno na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 14 czerwca 2007 roku o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 125, poz. 873) i art. 6 ustawy z dnia 18 grudnia 2009 roku o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 233, poz. 1779), jak i bezpośrednio w umowie członka ze spółdzielnią (w umowie o przydział), nie może dojść do ustanowienia definitywnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jako ograniczonego prawa rzeczowego (art. 244§2 Kodeksu cywilnego), w
związku z czym de lege
lata w ogóle nie powstaje kwestia dopuszczalności
zakładania księgi wieczystej dla ujawniania takiego prawa, nie jest natomiast
możliwe założenie księgi wieczystej dla samej ekspektatywy spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu (art. 1,
16 i 241 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz.U. z 2013 r., poz. 707).
W wyniku tej uchwały notariusze odmawiają sporządzania aktów notarialnych dokumentujących zbycie spółdzielczych własnościowych praw do lokali, sądy wieczystoksięgowe nie zakładają ksiąg wieczystych dla tych praw, zaś banki nie udzielają kredytów na ich zakup.
W związku z ogromną ilością otrzymanych skarg w powyższej sprawie Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Irena Lipowicz napisała list do Premiera Donalda Tuska, w którym zwraca uwagę na to, iż skoro ustawodawca dopuścił w przeszłości prawną możliwość ustanawiania spółdzielczych praw do lokali także w sytuacji braku uregulowania tytułu prawnego spółdzielni do gruntu pozostającego w jej władaniu i zakładania dla takich praw ksiąg wieczystych, a następnie tolerował ten stan do dnia 31 grudnia 2012 roku, to wydaje się, że na ustawodawcy spoczywa teraz obowiązek uporządkowania sytuacji prawnej w omawianym zakresie.
Rzecznik Praw Obywatelskich obawia się, iż mimo powołania na mocy uchwały Sejmu RP z dnia 25 stycznia 2013 roku Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektów ustaw z zakresu prawa spółdzielczego, to ze względu na obszerny zakres problematyki i jej skomplikowaną materię istnieje obawa, że prace Komisji Nadzwyczajnej znacznie przeciągną się w czasie. Z zapisu przebiegu Komisji z dnia 24 lipca 2013 roku wynika, że Komisja zdecydowała o procedowaniu w pierwszej kolejności nad projektami ogólnego prawa spółdzielczego, nie zaś nad tymi projektami, które dotyczą spółdzielczości mieszkaniowej. Tymczasem opisany problem wymaga pilnego rozwiązania, gdyż prowadzi do stanu, który narusza zaufanie obywateli do państwa oraz stanowionego prawa i nie może być akceptowany w praworządnym państwie.
W związku z powyższym oraz ze względu na fakt, iż omawiana problematyka może wchodzić w zakres kompetencji zarówno Ministra Sprawiedliwości, jak i Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, działając na podstawie art. 16 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 15 lipca 1987 roku o Rzeczniku Praw Obywatelskich (Dz.U. z 2001r. Nr 14, poz. 147 ze zm.), Rzecznik Praw Obywatelskich prof. Irena Lipowicz przedstawiła Premierowi powyższy problem z prośbą o rozważenie potrzeby pilnego podjęcia działań legislacyjnych w omawianym zakresie.